OECD Multilingual Summaries

Pensions at a Glance 2019

Summary in Turkish

2019 Tek Bakışta Emekli Maaşları

Türkçe Özet

Tek Bakışta Emekli Maaşları'nın bu sayısında Eylül 2017 ile Eylül 2019 arasında OECD ülkelerinde yasalaştırılan emekli aylığı tedbirleri gözden geçiriliyor ve tahlil ediliyor. Geçmiş sayılarda olduğu gibi tüm OECD ve G20 ülkeleri için emekli maaşı politikası göstergelerinden kapsamlı bir seçkiye yer veriliyor. Bunun yanı sıra bu sayıda, standart‑dışı işçilere yönelik emekli maaşı düzenlemelerine farklı yaklaşımlar hakkında derinlemesine bir inceleme sunuluyor.

Emekli maaşlarını daha sürdürülebilir kılma uğrunda sağlanan ilerlemeyi riske etmemek için ihtiyatlı olmak gerekiyor.

Çoğu OECD ülkesinde nüfus yaşlanması ivme kazanırken emekli maaşlarında yeterliliği ve finansal sürdürülebilirlik seviyelerini korumaya karşı baskı devam ediyor. OECD'de 1980'de çalışma yaşındaki her 10 kişi için 65 yaşın üzerinde 2 kişi bulunuyordu. Bu sayı 2020'de hafif bir artışla 3'ün üzerine çıkmış olacak ve 2060 itibarıyla da neredeyse 6'ya ulaşması öngörülüyor. Çalışma yaşındaki nüfusun, sabit yaş eşikleri kullanılarak ölçüldüğünde, 2060 itibarıyla birkaç ülkede üçte birin üzerinde azalması öngörülüyor.

Eylül 2017'den bu yana yasalaştırılan birkaç tedbir daha önceki reformları geri aldı. Son zamanlardaki reformlar emekli aylığı almaya dönük yaş gerekliliklerini gevşetti, sosyal hakları artırdı ve kapsama alanını genişletti. Macaristan, İzlanda ve Litvanya'da katkı payı oranları değiştirildi; Avusturya, Fransa, İtalya, Meksika ve Slovenya'da ileri yaş güvenlik ağları ve asgari emekli maaşları artarken İspanya'da yaşlanmadan kaynaklanan finansal baskılarla mücadeleye yönelik tedbirler (sürdürülebilirlik faktörü ve yeniden değerleme endeksi) askıya alındı. Sadece Estonya emeklilik yaşını yükseltti. Bunun aksine İtalya, Hollanda ve Slovak Cumhuriyeti erken emeklilik seçeneklerini genişletti veya emeklilik yaşındaki daha önceden ilan edilen artışları sınırlı tuttu.

Ekonomik koşulların iyileşmesiyle birlikte emekli maaşlarında reform yapılmasına dönük baskıda gevşeme oldu; bazı ülkelerin kriz çerçevesinde hayata geçirilen ve popüler olmayan tedbirleri yumuşatmak istemesi de anlaşılabilir. Ancak emekli aylığı sistemlerine yönelik finansal baskılar krizle birlikte şiddetlenirken bunlar çoğu zaman yapısal zayıflıkları da yansıtmaktaydı. Uzun vadeli ihtiyaçları ele alan reformlardan vazgeçilmesi, emeklilik sistemlerini gelecekteki ekonomik şoklara karşı daha az dirençli ve nüfus yaşlanmasıyla yüzleşmeye hazırlıksız hale getirebilir.

Şu an itibarıyla yasalaştırılmış tedbirlere göre OECD ülkelerinin yarıdan biraz fazlası emeklilik yaşını mevcut 63,8 yaştan 2060 itibarıyla ortalama 65,9 yaşa çıkarıyor. Bu aynı dönemde 65 yaşın üzerinde ömür beklentisiyle öngörülen kazanımların yarısına karşılık geliyor ki bu değişikliklerin çalışma yaşamı ile emeklilik arasındaki dengeyi sabitleştirmekte tek başına yetersiz kalacağı anlamını taşıyor.

Son reformlar göz önünde bulundurulduğunda tam kariyerli ortalama maaşlı işçilere yönelik zorunlu planlardan kaynaklanan gelecekte yenisiyle değiştirmeye yönelik net oranlar ortalamada %59'a eşitken Litvanya, Meksika ve Birleşik Krallık'ta %30'a yakın, Avusturya, İtalya, Lüksemburg, Portekiz ve Türkiye'de %90 veya üzerinde. Tam kariyerlere dayalı yenisiyle değiştirme oranlarının önümüzdeki onyıllarda çoğu OECD ülkesinde düşmesi öngörülüyor.

Standart‑dışı işler, emekli aylığı kaygılarını niye artırıyor?

Standart‑dışı işçiler aralarında yarı‑zamanlı ve geçici çalışanlar ile serbest çalışanlar da olan ve çok çeşitlilik gösteren bir grup; OECD ülkeleri genelinde istihdamın üçte birinden fazlasına karşılık geliyor. Yeni çalışma biçimlerinin gelişmesi, gelecekteki emekli nesillerinin gelir beklentilerini zayıflatabilir.

Serbest çalışanlar, vergiye esas geliri aynı olan çalışanlara göre genelde daha düşük seviyede emeklilik katkı payı ödüyorlar. Sadece on OECD ülkesinde, çalışanlar olarak benzer biçimde katkı yapıyorlar. Katkı tabanının belirlenmesinde yüksek derecede takdir yetkisi olması, kazançlarla ilgili programlara katılma gerekliliğinin bulunmaması, gönüllü programlara katkı yapmaya dönük teşviklerin azaltılmış olması ve nominal katkı payı oranlarının düşmesi, emekli maaşı katkı paylarının daha düşük kalmasını açıklayan en önemli unsurlardır. Bunun günümüzde ve gelecekte serbest çalışanların emekli aylığı hakları ile yeterli düzeydeki emekli aylıklarını finanse etmeye dönük genel kapasite konusunda ciddi sonuçları olabilir.

Emeklilik ile birlikte daha önceki serbest çalışanlar, eski çalışanlara göre daha düşük seviyede kamu emekliliği edinme eğilimi gösterirler ve standart‑dışı işçiler de genel olarak fonlamalı emekli maaşı düzenlemelerine daha sınırlı bir erişim sağlarlar. OECD genelinde zorunlu katkı paylarına dayalı olarak serbest çalışan işçiler, çalışma ömrü üzerinde vergilendirmeye tabi aynı gelire sahip olarak daha önceki bağımsız çalışanların sosyal hakkının yüzde 20 aşağısında bir ileri yaş maaşı alacaklar.

Birçok ülke, standart‑dışı işçilerin emekli maaşı sonuçlarını iyileştirmeye dönük adımlar atabilir

Kapsama alanı, katkı payları ve haklar itibarıyla standart ve standart‑dışı işçiler arasındaki farklılıkları azaltan emekli maaşı sistemlerinde reformlar yapılması, daha adil korumayı güvenceye alacak, eşitsizlikleri azaltacak, riskleri olabildiğince geniş ölçüde biraraya toplayacak ve iş türleri arasında işgücü geçişkenliğini kolaylaştıracaktır.

Yeterince düşük düzeylerdeki emekli maaşları için asgari kazanç gereklilikleri belirlenmesi, geçici ve yarı‑zamanlı işçilerin emekli maaşı yeterlilik şartlarını yerine getirmede karşılaştıkları bazı engelleri ortadan kaldıracaktır. İşgücü gelirlerinin tamamına eşit muamele yapma gereksinimi, geçici işçi akitlerini, sürelerine bakılmaksızın zorunlu emeklilik maaşı korumasının dışında tutmamayı ve emeklilik hakları edinmeye yönelik her türlü asgari işte kalma veya hak etme sürelerini iptal etmeyi de beraberinde getirmektedir.

Bütün standart‑dışı işçilerin standart işçilerle aynı biçimde zorunlu emeklilik maaşlarına tamamıyla dahil edilmesi, işverenler ile işçilerin standart‑dışı istihdama katılmaya dönük finansal teşviklerini sınırlı tutar. Emeklilik maaşı haklarının ve varlıkların taşınabilirliğini güvenceye almak, iş değiştiren bireylerin aynı düzenleme altında tasarruf yapmalarına veya kazanılmış haklarını aktarmalarına yardımcı olur. Fonlamalı emekli maaşı sisteminde iş değişikliklerinden ve erken çıkma ihtimallerinden kaynaklanan sızıntıların sınırlı tutulması, kapsama alanında ve ileri yaş güvencesinde iyileşme sağlayacaktır. Bunun yanı sıra bunların bağımlı işçilere açık olduğu ülkelerde bütün sözleşme türleri için temerrüt programları üzerinden gönüllü mesleki programlar ve otomatik kayıt programları sunulmalıdır.

Bağımlı çalışanlara yönelik olarak emekli maaşını zorunlu kılmanın gerekçeleri, serbest çalışanlar için de aynı ölçüde geçerlidir. Emekli maaşı kurallarının bütün çalışma biçimlerinde paralel hale getirilmesi, tüm işçiler için toplam ‑ işçi ile işverenin toplamı ‑ katkı payı oranlarının eşitlenmesi anlamına geliyor. Bilhassa serbest çalışanlara dönük katkı payı tabanının tanımlanmasındaki geniş ölçekli esneklik, katkı paylarının düşük kalmasına yol açma eğilimi gösteriyor. Ancak böyle bir esnekliğin resmen sınırlı tutulması, katkı paylarının düşük seviyede kalmasını önlemeye yeterli olmayabilir ve uygun düşen uyumluluk tedbirlerine gerek olabilir. Serbest çalışanları teşvik etmenin veya düşük kazançlı faaliyetlerde yer alanlara destek olmanın bir aracı olarak serbest çalışanlar için daha düşük emekli maaşı katkı payları kullanılırsa en azından az kazananlar için sübvansiyonlar yoluyla daha düşük etkili katkı paylarına ilavede bulunmak suretiyle bunların sonucunda hak edinimlerinin düşük kalmasından kaçınmak gerekir.